Człowiek sumienia, symbol wspólnej historii Polski i Węgier oraz braterstwa obu narodów, bohater wyklęty skazany przez reżim komunistyczny na zapomnienie. 120 lat temu urodził się hrabia János Esterházy, polityk, poseł mniejszości węgierskiej do parlamentu Czechosłowacji, a potem Słowacji, który w nierównej walce z nazizmem i komunizmem zachował człowieczeństwo i wiarę, dążąc do pojednania i stając po stronie prześladowanych. W czasie II wojny światowej pomagał Polakom przedostającym się na Węgry, organizował też pomoc dla Żydów. Odważnie bronił prawdy o Katyniu.
Urodził się 14 marca 1901 r. w miejscowości Nyitraújlak (dziś Veľké Zálužie na Słowacji) na ówczesnych Górnych Węgrzech, które po I wojnie światowej i rewizji granic w 1920 r. znalazły się na terytorium Czechosłowacji, a później Słowacji. János Esterházy wywodził się z jednej z najpotężniejszych arystokratycznych rodzin węgierskich, w jego żyłach płynęła też polska krew. Był drugim dzieckiem hr. Jánosa Mihálya Esterházyego i hr. Elżbiety z Tarnowskich, córki rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisława Tarnowskiego.
János Esterházy, poseł węgierskiej mniejszości w czechosłowackim i słowackim parlamencie, przez swoją działalność udzielał pomocy nie tylko Węgrom i Słowakom, ale również tak bliskim mu Polakom, wykorzystując znajomości i związki rodzinne. W 1939 r., po klęsce kampanii wrześniowej, pomagał organizując przerzut polskich żołnierzy, którzy przedzierali się przez Słowację, Węgry i Rumunię na zachód, gdzie powstawało Wojsko Polskie. János Esterházy sam przemycił z Polski do Budapesztu gen. Kazimierza Sosnkowskiego. W jego budapeszteńskim mieszkaniu spotykali się polscy oficerowie przebywający na Węgrzech. Po odkryciu przez Niemców w kwietniu 1943 r. masowych grobów w lesie w Katyniu, Esterházy niezłomnie głosił prawdę o tym sowieckim mordzie, określając go mianem ludobójstwa.
Bohaterski arystokrata sprzeciwiał się zbrodniczej antyżydowskiej polityce niemieckiej III Rzeszy. W rodzinnym majątku w Újlak organizował pomoc dla Żydów. Zatrudniał ich do robót publicznych w celu ochrony przed deportacją, wypłacał zapomogi, zaopatrywał w fałszywe dokumenty i organizował ucieczkę do krajów, które nie były zajęte przez nazistów. Ukrywał też Żydów we własnym domu, narażając swoją rodzinę. W 1942 r. w parlamencie Słowacji jako jedyny poseł głosował przeciwko ustawie dot. wywożenia słowackich Żydów do niemieckich obozów zagłady. Wypowiedział wtedy słynne słowa: „Naszym symbolem jest krzyż, a nie swastyka”.
W 1945 r. został aresztowany przez służby komunistyczne Słowacji i wydany NKWD. Wkrótce wraz dziesięcioma innymi Węgrami wywieziono go do Moskwy. Uwięziony i okrutnie torturowany przez cztery miesiące na Łubiance, w sfingowanym procesie sądowym został oskarżony o rzekome wspieranie faszystów, szkalowanie sowieckiego państwa i twierdzenie, że mordu w Katyniu dokonali Sowieci. Uznany za winnego, został skazany na dziesięć lat robót w łagrach na północy Syberii, gdzie zapadł na gruźlicę. W tym czasie został zaocznie skazany przez Słowacki Trybunał Narodowy na karę śmierci, którą wskutek nacisku opinii międzynarodowej zmieniono na dożywocie.
Cztery lata później wycieńczonego i ciężko chorego Esterházyego przewieziono do kraju i oddano w ręce komunistycznych władz Czechosłowacji. Ostatni okres życia spędził w więzieniu o zaostrzonym rygorze w Mirovie niedaleko Ostrawy, gdzie zmarł 8 marca 1957 r. Jego ciało skremowano, a prochów nigdy nie wydano bliskim, jako że reżimy totalitarne odmawiały prawa do miejsca spoczynku ludziom szlachetnym i wielkim, aby wymazać ich ze zbiorowej pamięci. Dopiero w 2007 r. w wyniku poszukiwań ustalono, że prochy niezłomnego bohatera zostały pochowane w zbiorowym grobie ofiar komunizmu w Pradze w dzielnicy Motol. Znamienne, że przedstawiciele różnych narodów, którzy razem cierpieli, wspólnie spoczęli w jednej mogile. W 2017 r. prochy Esterházyego złożono uroczyście w jego rodzinnej miejscowości w Dolnych Obdokovcach k. Nitry na Słowacji.
Po wielu latach nie zapomniano jego odwagi i poświęcenia, dzięki którym udało się ocalić życie tak wielu osób. W 1993 r. János Esterházy został zrehabilitowany przez sąd w Moskwie. Uznano, że wydanie na niego wyroku i uwięzienie było niezgodne z prawem. Za niesienie pomocy polskim uchodźcom podczas II wojny światowej oraz wybitne zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej w 2009 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2011 r. pomnik niezłomnego bohatera stanął w Warszawie. Od 2019 r. toczy się proces beatyfikacyjny Sługi Bożego Jánosa Esterházyego, postulatorem jest o. Paweł Cebula.
Źródła:
„Hrabia Niezłomny – János Esterházy”, Kamila Hedvig Górny, Przystanek Historia IPN
„János Esterházy (1901-1957)”, Arkadiusz Adamczyk, Wydawnictwo Sejmowe
Podane za: http://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=AD10A421E509647DC125869400288EF4
Zainteresowanym postacią Jánosa Esterházyego polecam tekst przyjaciela naszego Stowarzyszenia Imre Molnára pod tytułem: „Kierować się głosem sumienia i przykazaniem miłości bliźniego” : biografia Jánosa Esterházyego (1901-1957) w świetle jego kontaktów z Polską – kliknij poniżej: