WĘGRZY NA ZIEMI SĄDECKIEJ – miejsca pamięci

Miejsca na Sądecczyźnie, naznaczone obecnością Węgrów, zostały subiektywnie wybrane przez członków Stowarzyszenia AMICI HUNGARIAE (choćby samych cmentarzy Wielkiej Wojny jest  znacznie więcej w tym regionie). Dlatego inne węgierskie ślady czekają na swoje historie, a te wybrane częściowo uzupełniają mapę „węgierskiej” Małopolski.

Magyarok jelenlétével fémjelzett helyek a Szandeci Földön, szubjektíven kiválogatva az Amici Hungariae Társaság tagjai által (már csak Nagy Háborús temetőkből sokkal több található a régióban). Más magyar nyomok még várnak a saját történetekre, a kiválasztottak részben kiegészítik „magyar” Kislengyelország térképét.

 

WĘGRZY NA ZIEMI SĄDECKIEJ 

Wybór miejsc w powiatach sądeckim, limanowskim i gorlickim oraz Szczawnica i Niedzica w powiecie nowotarskim

MAGYAROK A SZANDECI FÖLDÖN

Kiválasztott helyek szandeci, limanovai és gorlicei járásban valamint Szczawnica és Niedzica Nowy targ-i járásban

 

WIERCHOMLA – GRÓB ŻOŁNIERZY WĘGIERSKICH NA CMENTARZU PARAFIALNYM Od 12.06.2014 r. spoczywają tu szczątki Węgrów, ekshumowane z mogiły, która znajdowała się przy torach kolejowych od czasów II wojny światowej. Nie odnaleziono żołnierskich „nieśmiertelników”, nie udało się też w inny sposób ustalić ich tożsamości. Wiadomo tylko, że ci przymusowo wcieleni do armii węgierskiej ludzie stanowili ochronę niemieckiego pociągu, który 22.10.1944 r. trasą kolejową z Budapesztu do Generalnej Guberni wiózł cysterny z paliwem oraz zrabowane dobra materialne. Partyzanci radzieccy wysadzili ów pociąg kilkaset metrów za stacją kolejową w Wierchomli. Podczas uroczystości na cmentarzu Konsul Generalna Węgier Adrienne Körmendi i przedstawiciel Ministerstwa Obrony Węgier dziękowali za pamięć o ich rodakach i za godny pochówek. Na nagrobnej płycie ufundowanej przez  Ministerstwo Obrony Węgier widnieje napis: „Tu spoczywają dwaj nieznani żołnierze węgierscy. Bóg ich zna”.

WIERCHOMLA – MAGYAR KATONÁK SÍRJA A KÖZSÉGI TEMETŐBEN. 2014.06.12 óta itt nyugszanak, a vasúti sínek mellett levő, II. világháborus sírből exhumált magyarok földi maradványai. Katonai „dögcéduláikat” nem találtak, más módon sem sikerült megállapítani a kilétüket. Csupán annyit lehet tudni róluk, hogy ők, az erőszakkal a magyar hadseregbe besorozott emberek annak a német vonatnak az őrségét alkották, amely 1944.10.22-én Budapest – Lengyel Főkormányzóság közötti vasútvonalon üzemanyagtartályokat és összerabolt javakat szállított. Szovjet partizánok felrobbantották a vonatot pár száz méterre a wierchomla-i vasútállomás után.

A temetőben megtartott ünnepségen Adrienne Körmendy, Magyarország krakkói főkonzulja valamint a Magyar Honvédelmi Minisztérium képviselője köszönetüket fejezték ki azért, hogy megemlékeztek honfitársaikról és méltó módon újratemették őket. A Minisztérium által finanszírozott sírtáblán felirat látható: „Itt nyugszik két ismeretlen magyar katona. Isten ismeri őket”.

 

 

MŁODÓW-GŁĘBOKIE – ŹRÓDŁA ŚW. KINGI Źródła z wodą mineralną odkrył w 1814 r. pasterz  Michał Cięciwa i prymitywnie je obudował. Głębokie stało się miejscowością uczęszczaną przez amatorów wodolecznictwa. Za najbardziej wartościowe uznano źródło zwane Zdrojem Kingi. W latach 70. XX w. zniszczone obiekty zdrojowe ponownie zagospodarowano, a w latach 2000. zaopiekowało się nimi Stowarzyszenie Kobiet na Rzecz Rozwoju Wsi Młodów – obecnie Stowarzyszenie Młodów-Głębokie. Obok źródeł powstało grilowisko, źródła obudowano i zadaszono, a 27.07. 2008 r. w pobliżu odsłonięto pomnik św. Kingi dłuta piwniczańskiego rzeźbiarza Wiesława Kotarby. W uroczystościach odsłonięcia uczestniczyła młodzież z węgierskiego zespołu ludowego z Regionu Balatonu. W następnych latach powstał Park św. Kingi ze ścieżkami spacerowymi, jeziorkiem i wieżą widokową, posadzono tam również Dąb Jana Pawła II. Opiekujące się terenem Stowarzyszenie Młodów-Głębokie corocznie organizuje przy źródłach „Imieniny św. Kingi” oraz inne spotkania, prezentując prace miejscowych twórców i potrawy regionalne.

MŁODÓW-GŁĘBOKIE – SZENT KINGA FORRÁS Az ásványvízforrásokra 1814-ben bukkant rá Michał Cięciwa pásztor, aki kezdetleges burkolatot is készített ide. Głębokie-be kezdtek látogatni vízgyógyászat hívei. Legértékesebb vízűnek ún. Kinga-forrást tartották. XX. sz. 70-es éveiben tönkrement forrásfoglalatot újból rendbehozták, A 2000-es években azt kezelésbe vette Młodów Falufejlesztő Asszonytársulás – jelenleg Młodów – Głębokie Tarsulás. A források mellett létesült grillező hely, a forrásokat beépítették és befedték, 2008.07.27-én a közelben Szent Kinga szobrát leplezték le, Wiesław Kotarba piwnicznai szobrász alkotását. A szoboravató ünnepségen részt vettek a Balaton vidéki népzenei együttes fiataljai. A következő években Szent Kinga – Parkot alakítottak itt ki, sétányokkal, kis tóval és kilátóval, II János Pál tölgyfát is ültettek. A területet gondozó Młodów – Głębokie Tarsulás minden évben a forrásoknál „Szent Kinga-névnapot” és egyéb találkozókat tart, ahol helyi művészek munkáit és regionális ételeket bemutatnak.

 

 

KOSARZYSKA – STANICA HARCERSKA Pierwsza w Polsce, wzniesiona w 1921 r., była m.in. miejscem spotkań polskiej i węgierskiej młodzieży. W lipcu 1935 r. podczas międzynarodowego zlotu w Spale, w którym uczestniczyła 500-osobowa grupa węgierskich harcerzy z Palem Telekim na czele, podpisano porozumienie: co roku po 50 harcerzy polskich i węgierskich odtąd brało udział we wspólnych obozach w Polsce i na Węgrzech.

KOSARZYSKA – CSERKÉSZHÁZ Lengyelországban az első, 1921-ben épült. Találkozóhelye volt a lengyel és magyar ifjúságnak. 1935 júliusában, a spała-i nemzetközi talalkozón, amelyen jelen volt egy 500-fős magyar cserkészcsoport, Teleki Pállal az élén, megállapodást kötöttek arról hogy, évente 50-50 lengyel és magyar cserkész részt vesz közös táborozásban Lengyelországban és Magyarországon.

 

KOSARZYSKA – POMNIK KURIERÓW Stoi w miejscu zwanym Sucha Dolina od 1969 r., na szlaku akcji kurierskich i przerzutowych z Kraju do Budapesztu i odwrotnie. Tędy m.in. chodzili piwniczanie: Franciszek Musiał ps. „Myszka” przeprowadzał emisariusza Jana Karskiego, a Michał Łomnicki ps. „Jurek” w 1943 r. przeprowadził Henryka Zvi Zimmermanna, który w Budapeszcie został współpracownikiem Henryka Sławika w Komitecie Obywatelskim ds. Uchodźców Polskich na Węgrzech. Michał Łomnicki 4.07.1993 r. otrzymał odznaczenie „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.

KOSARZYSKA – FUTÁRSZOBOR Sucha Dolina (Szárazvölgy) nevű helyen áll 1969 óta,  futár- és embercsempész- akciók útvonlon Lengyelország és Budapest között. Erre jártak egyebek közt a piwnicznaiak: Franciszek Musiał fedőneve „Myszka”, aki többször átvezette Jan Karski titkos követet, Michał Łomnickit fedőneve „Jurek” 1943-ban pedig kísérte Budapestre Henryk Zvi Zimmermannt, aki ott Henryk Slawik munkatársa lett Magyarországi Lengyel Polgári Menekültek Képviseletében. Michał Łomnicki 1993.07.04-én „Világ Igaza” kitüntetést kapott.

 

 

PIWNICZNA-ZDRÓJ – URZĄD MIASTA I GMINY Tablica przyjaźni pomiędzy Keszthely a Piwniczną, nad nią płaskorzeźba Jánosa Németha: św. Kinga z godłami Polski i Węgier, ufundowana przez Gézę Cseby, Honorowego Obywatela Piwnicznej. To G.Cseby zainicjował kontakty z Keszthely (2003 r.) i Balatongyörök (2004 r.). W opracowanej przez Gézę antologii poetów polskich pt. „Zmarnowane dary” znalazły się m.in. przetłumaczone przez niego na język węgierski wiersze poetek piwniczańskich: Barbary Krężołek-Paluch, Wandy Łomnickiej-Dulak, i Stanisławy Widomskiej-Fiedor. W 2011 r.  opublikowano przy udziale Koła Przyjaźni Polsko-Węgierskiej i Towarzystwa Rozwoju Piwnicznej książkę G. Cséby pt. Portret rodzinny. Burzliwe losy moich polskich i węgierskich przodków. Jesienią 2014 r. do miast partnerskich dołączyło Szikszo.

PIWNICZNA-ZDRÓJ – VÁROSI ÉS KŐZSÉGI HIVATAL Keszthely és Piwniczna közötti baratságról szóló tábla, fölötte pedig Németh János domborműve: Szent Kinga a lengyel és a magyar címerrel, Cséby Géza, Piwniczna Díszpolgára finanszírozásából. Cséby Géza kezdeményezte 2003-ban Keszthellyel, 2004-ben Balatongyörökkel való kapcsolatfelvételt. Géza által szerkesztett és általa magyar nyelvre fordított „Zmarnowane dary – Eltékozolt ajándék” c. lengyel költők antológiájában, olyan piwnicznai költőasszonyok versei talalhatók, mint Barbara Krężołek-Paluch, Wanda Łomnicka-Dulak és Stanisława Widomska-Fiedor. 2011-ben „Portret rodzinny. Burzliwe losy moich polskich i węgierskich przodków – Családi portré. Lengyel és magyar őseim viharos sorsa” címmel jelent meg lengyelül Cséby Géza könyve a Lengyel-Magyar Baráti Kör  és a Piwnicznai Fejlesztési Társaság közreműködésével.

 

PIWNICZNA-ZDRÓJ – MUZEUM TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW PIWNICZNEJ Korespondencja od referenta Węgiersko-Polskiego Koła Harcerskiego, Gézy Kantora, do druhny Antoniny Dagnan, fotografie oraz druki.

PIWNICZNA-ZDRÓJ – PIWNICZNA KEDVELŐI TÁRSASÁGÁNAK MÚZEUMA Kántor Géza, a Magyar-Lengyel Cserkészkör referensének levelezése Antonina Dagnan cserkész csapatvezetőnővel, fényképek és nyomtatványok

 

 

NOWY SĄCZ – KOSZARY WOJSKOWE.  Znani wojskowi  narodowości węgierskiej: mjr JÓZEF VON FEJERVARY, dowódca 3. batalionu 20. CK Pułku Piechoty im. Franciszka Wilhelma, stacjonującego w nowosądeckim zamku, który w 1846 r. chronił miasto przed bandami chłopskimi i otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Nowego Sącza; płk HENRYK FALLY, który wobec ogłoszenia niepodległości Polski  honorowo zrzekł się 31.10.1918 r. komendy garnizonu na rzecz najstarszego oficera Polaka.

NOWY SĄCZ – KATONAI LAKTANYA Ismertebb magyar nemzetiségű katonatisztek: JÓZSEF VON FEJERVARY őrnagy, cs.-k. Ferenc Vilmos 20. Gyalogezred Nowy Sącz-ban állomásozó 3. Zászlóaljának a parancsnoka, aki 1846-ban védte a várost parasztbandák ellen és Nowy Sącz-i díszpolgári címet kapott; Henryk Fally ezredes, aki Lengyelországi függetlenség-nyilatkozat hírére 1918.10.31-én becsülettel lemondott helyőrségi parancsnoksági tisztségről rangidős lengyel tiszt javára.

 

NOWY SĄCZ – CMENTARZE WIELKIEJ WOJNY  WG PROJ. GUSTAVA LUDWIGA (OKRĘG X LIMANOWA): Nr 349 w Dąbrówce: 52 żołnierzy austro-węgierskich i 1 rosyjski; Nr 350 w obrębie cmentarza komunalnego przy ul. Rejtana – 930 żołnierzy austro-węgierskich, 119 niemieckich i 252 rosyjskich; miejsce wyróżnia kamienny obelisk ze stojącą przed nim figurą rycerza-strażnika (proj. Franz Mazur); Nr 351 w Zabełczu: 18 żołnierzy austro-węgierskich i 3 rosyjskich.

NOWY SĄCZ – NAGY HÁBORÚS TEMETŐK GUSTAV LUDWIG TERVEI SZERINT (KERÜLET X. – LIMANOWA): 349 sz. Dąbrówka-ban: 52 osztrák-magyar és 1 orosz katona; 350 sz. Nowy Sącz, ul. Rejtana-i városi köztemető területén: 930 osztrák-magyar, 119 német és 252 orosz katona – a helyet kiemeli Franz Masur tervezte őrző lovagfigurás kőobeliszk; 351 sz. Zabełcze-ben: 18 osztrák-magyar és 3 orosz katona.

 

NOWY SĄCZ – KRZYŻ PRZY UL. GRUNWALDZKIEJ. Z napisem w języku węgierskim: Na chwałę Bogu postawił Karol Szymansky i jego żona Margit z domu Nagy. 1944.

NOWY SĄCZ – NOWY SĄCZ, UL GRUNWALDZKA-I KERESZT magyar nyelvű felirattal: Isten dicsőségére állíttatta Szymánsky Károly és neje sz. Nagy Margit. 1944.

 

NOWY SĄCZ – BIEGONICE – PARAFIA ŚW. WAWRZYŃCA Kościół w południowej dzielnicy Nowego Sącza z początku XX w., jest czwartym z kolei w tym miejscu. Według zapisków w XVII-wiecznym inwentarzu parafialnym pierwsza świątynia powstała z fundacji św. Kingi, a parafię erygował w 1269 r. biskup krakowski, Paweł z Przemankowa. W 2019 r. obchodzona będzie 750. rocznica tego wydarzenia, które sytuuje biegonicką parafię wśród najstarszych parafii małopolskich. Pierwszy drewniany kościół biegonicki podobno spłonął w wyniku III najazdu mongolskiego na Polskę. Wówczas, po 1288 r., Pani Sądeckiej Ziemi, św. Kinga, miała ufundować kolejny kościół – także zbudowany z drewna oraz – w 1290 r. – kaplicę na Winnej Górze. Ten drugi drewniany kościół przetrwał do pierwszej połowy XVII w. Według tradycji  modliła się w nim w 1384 r. Jadwiga Andegaweńska, córka Ludwika Węgierskiego, kiedy zatrzymała się w tutaj, by odpocząć w drodze na koronację do Krakowa.

NOWY SĄCZ – BIEGONICE – SZT. LŐRINC PLÉBÁNIA Nowy Sącz déli részén található, XX. sz. eleji templom, a negyedik ezen a helyen. A XVII sz.-i parókiális lajstrom bejegyzése szerint az elsó templomot szt. Kinga állíttatta, az egyházközséget pedig Paweł z Przemankowa, krakkói püspök, alapította 1269-ben. 2019-ben ünneplik majd az esemény 750. évfordulóját, így a Biegonice-i a legrégebbi kislengyelországi plébániák közé sorolható. Az első fatemplom állítólag a harmadik tatárjárás idején leégett, akkor, 1288 után, a Szandeci Úrnő finaszírozta a következő templomot, az is fából épűlt, valamint 1290-ben Winna góra-i kápolnát. A második fatemplom a XVII. sz. első feléig állt. Hagyomány szerint imát mondott benne Nagy Lajos király lánya, Anjou Hedvig, amikor megállt egy kis pihenőre, a krakkói koronázásra vezető úton.

 

 

MARCINKOWICE – MIEJSCE POBYTU DZIECI WĘGIERSKICH W 1956 R. Jesienią 1956 r. siedemdziesięcioro dwoje węgierskich dzieci dotarło pociągiem na stację w Muszynie. Naczelnik stacji, Władysław Krupa, który w czasie okupacji był uchodźcą w Keszthely, polecił przetoczyć oba wagony do swoich rodzinnych Marcinkowic. Dzieci zamieszkały na jakiś czas w internacie szkoły rolniczej w Marcinkowicach, a następnie pojechały do Krynicy, gdzie zakwaterowano je w „Hajduczku” do czasu, kiedy na Węgrzech sytuacja wróciła do normy. Inne budapeszteńskie dzieci próbowały po tragedii powstania odnaleźć spokój w Nowym Sączu, Szczawnicy i Zakopanem. W 2006 r. wmurowano tablicę w kościele w Marcinkowicach, dar wdzięczności węgierskich dzieci dla ludzi z tej parafii, którzy udzielali im w 1956 r. pomocy.

MARCINKOWICE – MAGYAR GYEREKEK TARTÓZKODÁSI HELYE 1956-BAN 1956 őszén 72 magyar gyerek vonattal érkezett a Muszyna-i állomásra. Władysław Krupa állomásfőnök, aki a német megszállás idején a keszthelyi táborban menekült volt, átirányíttatta a két vagont szülőfalujába, Marcinkowice-be. A gyerekek egy ideig a helyi mezőgazdasági iskola diákotthonában laktak, onnan Krynica-ba mentek, ahol „Hajduczek” üdülőben helyezték el őket addig, amíg a magyarországi helyzet meg nem nyugodott. Más budapesti gyerekek próbálták a forradalom tragédiája után visszaszerezni a belső nyugalmat Nowy Sącz-ban, Szczawnica-ban és Zakopanéban. 2006-ban emléktáblát helyeztek a Marcinkowice-i templom falára, a magyar gyerekek hálájának jeléül, azoknak a helyieknek, akik 1956-ban segítségükre siettek.

 

 

CMENTARZ WOJENNY NR 352 (OKRĘG X LIMANOWA). Cmentarz projektował Gustaw Ludwig. Pochowano na nim 25 żołnierzy austro-węgierskich, wśród nich narodowości węgierskiej, 9 żołnierzy Legionów oraz 5 żołnierzy rosyjskich.

352 sz. I. VILÁGHÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET X. – LIMANOWA) Tervezte Gustaw Ludwig. Végső nyugalomra itt a monarchia-hadsereg 25 katonája talált, köztük magyarok is, rajtuk kívűl 9 lengyel légionista és 5 orosz katona.

 

 

CMENTARZ WOJENNY NR 120 – ŁUŻNA-PODBRZEZIE (OKRĘG IV ŁUŻNA) – Pochowano tu ponad 400 Węgrów z 9, 10, 11, 16, 18 i 20 Pułku Piechoty Honwedów armii austro-węgierskiej, którzy polegli w 1915 r. w bitwie pod Gorlicami (27 mogił zbiorowych i 115 pojedynczych). Cmentarz zaprojektował Jan Szczepkowski. Od kamiennej, zwieńczonej krzyżem  bramy wejściowej prowadzi droga do pomnika w kształcie sarkofagu, również z kamiennym krzyżem na szczycie. Na przedniej ścianie pomnika znajduje się epitafium z poetyckim tekstem w języku niemieckim, skierowanym do odwiedzających to miejsce. Na każdym krzyżu zawiązane są czerwono-biało-zielone wstążki. To ślady odwiedzin węgierskich grup kombatanckich. W 2009 roku ufundowano i zawieszono tablicę przy bramie wejściowej, z napisami w językach węgierskim i polskim: „Z inicjatywy stowarzyszeń honwedów w Kiskunhalas przy wsparciu samorządu miasta oraz Instytutu i Muzeum Historii Wojskowości Ministerstwa Obrony Narodowej – 2009” oraz przekładem tekstu niemieckiego na węgierski.

120 sz. HÁBORÚS TEMETŐ – ŁUŻNA-PODBRZEZIE (KERÜLET IV. – ŁUŻNA) Ide 416 magyart temettek osztrák-magyar hadsereg 9., 10., 11., 16., 18. és 20. honvéd gyalogezredéből, akik 1915-ben a gorlicei csatában estek el (27 közös és 115 egyéni sírban). A temetőt Jan Szczepkowski tervezte. Bejárati kőkaputól, aminek kereszt áll a tetején, út vezet a szarkofág alakú szoborhoz, azt is kereszt díszíti. A szobor homlokfalán német nyelvű, az idelátogatóhoz forduló, költői szöveg talalható. Mindegyik sírkeresztre piros-fehér-zöld szalagot kötöttek, magyar bajtársi csoportok látogatásának jelét. 2009-ben a bejárati kapu melletti falra táblát helyeztek el, magyar és lengyel felirattal: „Kiskunhalasi honvéd egyesületek kezdeményezéséből az önkormányzat és Honvédelmi Minisztérium Hadtörténeti Intézetének és Múzeumának támogatásával – 2009” valamint a német szöveg magyar fordításával.

 

 

LIMANOWA-WZGÓRZE JABŁONIEC – CMENTARZ WOJENNY NR 368 (OKRĘG X LIMANOWA). Największy cmentarz wojenny w tej okolicy (ok.45 min. spacerem
z centrum miasta). Pochowano tu uczestników walk o ufortyfikowane przez Rosjan wzgórze, m.in. węgierskiego pułkownika, dowódcę huzarów Othmara Muhra. Na Jabłońcu stoi neorenesansowa kaplica-mauzoleum Othmara Muhra i upamiętniający go pomnik w kształcie graniastosłupa, zwieńczony kulą, z napisem w języku węgierskim: „W dniach 11-12 grudnia 1914 polegli wraz z Panem Pułkownikiem huzarzy drogiej krwi i twardej pięści. Ku czci węgierskiej, niemej wierności”. Autorem tych słów jest Ferenc Molnár, pisarz węgierski, który był świadkiem wydarzeń jako korespondent wojenny (w Polsce znany jako autor powieści Chłopcy z Placu Broni). Jego wojenne reportaże drukowane były w budapeszteńskiej gazecie „Est”, a później przedrukowywane w londyńskim „Morning Post” i w prasie amerykańskiej. Jeden z placów w Budapeszcie otrzymał nazwę Limanowa.

LIMANOWA – JABŁONIEC DOMB – 368 SZ.  HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET X. – LIMANOWA) A környék legnagyobb háborús temetője (kb. 45 percnyi sétaútra a városközponttól). Ide az oroszok által erődítménnyé változtatott dombon folyó harcok résztvevőit temették el, többek között Othmar Muhr ezredest, magyar huszárparancsnokot. A dombon neoreneszánsz kápolna áll, Othmar Muhr mauzóleuma és egy  gömbben végződő prizma alakú oszlop, magyar nyelvű felirattal: „1914. december 11-12-én ezredes urukkal együtt halt huszárok drága vérének, kemény őklének, szótlan magyar hűségének emlékére”. A szavak szerzője Molnár Ferenc, magyar író, aki haditudósítóként tanúja volt az eseményeknek (Lengyelországban a „Pál utcai fiúk” c. regény szerzőjeként ismerik). Hadi riportjai pesti „Est” lapban jelentek meg, utána londoni „Morning Post” és amerikai sajtó is megjelenítette. Budapesten egy utcát Limanowa-ról neveztek el.

 

 

STARY SĄCZ – FUNDACJE ŚW. KINGI, PAMIĄTKI PO NIEJ i MIEJSCA JĄ UPAMIĘTNIAJĄCE Węgierska królewna ufundowała tu w XIII w. dwa klasztory franciszkańskie: męski i żeński, a po śmierci męża Bolesława Wstydliwego wstąpiła do założonego przez siebie klasztoru (tam też złożone są relikwie świętej). W zbiorach klasztornych znajdują się przedmioty, które miały należeć do św. Kingi: pierścień, trzon pieczęci, medalion, fragment kindżału, łyżeczka i kubek. Zapewne święta przyczyniła się też do budowy kościoła parafialnego, o czym świadczy jego wezwanie – św. Elżbiety Węgierskiej.  Źródło w pobliżu klasztoru nazwano źródłem św. Kingi. Na starosądeckich błoniach stoi papieski ołtarz polowy – miejsce, gdzie w 1999 r. dokonała się kanonizacja Pani Ziemi Sądeckiej. W związku z tą kanonizacją pojawiła się w mieście Brama Seklerska  – symbol przyjaźni i sympatii pomiędzy Węgrami i Polską, ufundowana przez Stowarzyszenie Światowego Związku Węgrów ku czci świętych, Kingi i Jadwigi.

STARY SĄCZ – SZT. KINGA ALAPITVÁNYAI, EMLÉKTÁRGYAI ÉS EMLÉKHELYEI A magyar hercegnő XIII. században két ferences kolostort – férfit és nőit alapított itt; férje, Szemérmes Boleszló, halála után, belépett a saját alapítású zárdába (ott őrzik az ereklyéit is). Kolostor gyűjtemenyében találhatóak az állítólagos személyi használati tárgyai: gyűrű, belyegzőszár, medál, tőrcsonk, kiskanál és bögre. Minden bizonnyal a szent hozzájárult a plébániatemplom építéséhez is, erról a védőszent személye ad tanúságot – Árpád-házi Szent Erzsébet. A kolostorhoz közeli forrást Kinga-forrásnak nevezték el. Ószandec  határban áll II. János Pál tábori miseoltára – a hely, ahol 1999-ben lezajlott Szandeci Föld Úrnőjének szentté avatása. Az eseményhez fűződik a városban felállított Székelykapu – Magyarország és Lengylország közötti barátság és rokonszenv jelképe, amit a Magyarok Világszövetsége szent Kinga és Hedvig tiszteletére finanszírozott.

 

 

KAMIENICA – SIEDZIBA SZALAYÓW. Rodzina osiadła w tej miejscowości w 1810 r.,  kiedy Stefan Szalay, urzędnik austriacki pochodzenia węgierskiego, został prefektem Zarządu Dóbr Kameralnych, przeniesionego z Nowego Targu do Kamienicy. We DWORZE kamienickim przyszły na świat córki Stefana i Józefiny z Dożayów: Anna, Karolina, Emilia i Julia, tam też umarły: córka Stefana, Emilia (w lutym 1823 r.) i jego matka, Anna Szalay z domu de Tempis (we wrześniu 1823 r.). Pochowano je na lokalnym cmentarzu w KAPLICY GROBOWEJ. Szalayowie pochodzili z Węgier, z rodziny ziemiańskiej. Do Galicji przybyli wraz z pierwszą falą nowej administracji austriackiej. Rodzina przez 40 lat zamieszkiwała tereny Galicji Wschodniej. W Drohobyczu urodzili się dwaj synowie Stefana i Józefiny: Romuald i Józef Stefan, który również wybrał karierę urzędniczą. Józef znany jest przede wszystkim jako właściciel Szczawnicy i założyciel tamtejszego uzdrowiska.

KAMIENICA – SZALAY CSALÁD LAKHELYE. A család 1810-ben települt ide, amikor Szalay István (Stefan), osztrák kamara hivatalnoka, Nowy Targ-ból Kamienicába áthelyezett Kamarai Javak Hivatalának a vezetője lett. Kamienicai kúriában születtek István és Dozsay Josephina lányai: Anna, Karolina, Emilia és Julia; ott halt meg Emilia, István lánya (1823 februárjában) és édesanyja Szalay de Tempis Anna (1823 szeptemberében). A helyi köztemetőben levő sírkápolnában vannak eltemetve. Szalayék magyarországi földesúri család sarjai. Galíciába az új osztrák adminisztráció első hullámával érkeztek. 40 évig Kelet.Galíciában laktak. Drohobicsban Istvánnak és Josephinának két fia született: Romuald és József István, aki apjához hasonlóan hivatalnoki pályát választott. Józsefet leginkább Szczawnica tulajdonosaként és ottani gyógyüdülő alapítójaként ismerik.

 

 

STARA WIEŚ – CMENTARZ WOJENNY NR 369 (OKRĘG X LIMANOWA). Położony na północno-wschodnim stoku góry Golców (wys. 752 m). Jest jednym z kilku cmentarzy powstałych po bitwie pod Limanową, stoczoną pomiędzy 7 a 12 grudnia 1914 r. (tzw. operacja limanowsko-łapanowska, która zahamowała rosyjską ofensywę w kierunku Krakowa i Śląska). Zawiera 10 grobów zbiorowych i 16 pojedynczych. Na grobach nie ma nazwisk żołnierzy; było ich 47 z armii austro-węgierskiej i 32 – z rosyjskiej. Cmentarz ten wykonano jeszcze w czasie trwania wojny, w 1915 r., wkrótce po zwycięskiej dla armii austro-węgierskiej bitwie pod Gorlicami, w wyniku której odparto Rosjan na wschód. Zbudowano go wg projektu Gustava Ludviga. Jest ogrodzony kamiennymi słupkami na betonowej podmurówce, między którymi umieszczone zostały grube, żelazne rury. Do cmentarza prowadzi szlak turystyczny. Można podziwiać stąd rozległe widoki Limanowej oraz otaczających ją wzgórz zwanych Pasmem Łososińskim.

STARA WIEŚ 368 SZ. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET X. – LIMANOWA) Golców hegy (752 m a tengerszint felett) észak-keleti lejtőjén található. Egyike az 1914. december 7-12 között zajló limanovai csata után keletkezett néhány temetőnek (ún. Limanova-łapanów-i hadművelet eredményeképpen sikerült megállítani a Krakkó és Szilézia felé tartó orosz támadást). 10 közös és 16 egyéni sírből áll. A sírköveken nincs feltüntetve a katonák neve; 47-en voltak az osztrák-magyar hadseregből, 32 – az oroszból. A temető még a háború idején létesült 1915-ben, röviddel a Császri és királyi hadsereg számára győztes gorlicei csata után, amely során az oroszokat kelet felé taszították vissza. Gustaw Ludwig tervei alapján építették. Akerítése beton talapzaton felállított kőoszlopokból áll, köztük vastag vascsövekkel. A temetőhöz turistaút vezet. Messzire elterülő limanovai és a várost körbevevő dombok, ún. Łososina-i Hegyvonulat panorámája tárul innen a látogató elé.

 

 

TYMBARK – CMENTARZ WOJENNY NR 365 (OKRĘG X LIMANOWA). W 1915 r. usytuowany został obok cmentarza parafialnego. Powstał wg projektu Gustava Ludviga jako kolejne miejsce pochówku poległych w grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową. Pochowano tu 20 żołnierzy austrowęgierskich, 3 niemieckich i 10 rosyjskich (29 znanych z nazwiska), w większości oficerów. Wśród nich są oficerowie węgierscy,  pochowani 13 grudnia 1914 r., oraz grób dowódcy jednego z kozackich pułków dońskich. Cmentarz uległ zupełnemu zniszczeniu wskutek osunięcia się ziemi w 1992 r. Odbudowano go w zmienionej postaci. Zachowany duży, drewniany krzyż na betonowym cokole umieszczono na najwyższym tarasie, górującym nad dwiema niższymi kwaterami, na różnej wysokości stoku. Wzorując się na resztkach mniejszych drewnianych krzyży, wykonano nowe na odtworzonych mogiłach, ułożonych w równych rzędach na obu kwaterach. Strefy połączone są betonowymi schodami, a całość otacza drewniany płot.

TYMBARK – 368 SZ. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET X. – LIMANOWA)  1915-ben telepítették községi temető mellé. Gustaw Ludwig terve alapján létesült, ide is a limanovai csata során, 1914. decemberében elesetteket temettek. 20 osztrák-magyar, 3 német és 10 orosz katona pihen itt örökre (29 nevet ismerünk), többségük tiszt. Vannak köztük magyar katonatisztek, akiket 1914. december 13-án temettek el, valamint egy doni kozák ezredparancsnok. 1992-ben főldcsuszamlás következtében a temető teljesen tönkrement. Megváltoztatott alakban építették újjá. A megmaradt nagy fakeresztet betontalapzattal a legfelső teraszra helyezték, alatta két alacsonyabb sírmező látható, a hegyoldal különböző magasságában. A kisebb fakereszt-maradványok mintájára újak készültek, egyenlő sorokban újraformázott srokra helyezték el a kereszteket. A zónákat betonlépcsőn lehet bejárni, az egész temetőt faléckerítés körbeveszi.

 

 

LASKOWA – CMENTARZ WOJENNY NR 358 (OKRĘG X LIMANOWA). Kwatera na starym cmentarzu parafialnym, w pobliżu kościoła, składająca się z tarasów na różnej wysokości. Cmentarz zbudowany został według projektu Gustawa Ludwiga.  Podobnie, jak wiele innych cmentarzy w Galicji z okresu I wojny, wykonano go w 1915 r. Liczba pochowanych w Laskowej  żołnierzy nie jest dokładnie znana, przyjmuje się, że jest to od 98 do 110 osób. Zachowały się oryginalne tabliczki z nazwiskami 36 żołnierzy i 4 nieznanych armii niemieckiej i austriackiej. W zbiorowej mogile spoczywa też 53 żołnierzy rosyjskich. Wśród poległych są żołnierze 5 Pułku Huzarów Węgierskich Obrony Krajowej i 17 Pułku Piechoty Pospolitego Ruszenia. Głównym elementem dekoracyjnym jest znajdująca się w murze od południowej strony i zwieńczona krzyżem ściana inskrypcyjna, a w niej w półokrągłej wnęce granitowa tablica z napisem w języku niemieckim: „Śmierć nas worała w ziemię, teraz zbierajcie żniwo”.

LASKOWA – 358 sz. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET X. – LIMANOWA) A régi községi temetőnek a templom közelében egy, a különböző magasságban helyezkedő teraszokból, különálló része.  Gustaw Ludwig tervei alapján építették. Számos más, galíciai első világháborús, temetőhöz hasonlóan, ez is 1915-ben épült. Az itt nyugvó katonák pontos száma ismeretlen, feltehetően 98 és 110 között van. Megőrizték  eredeti sírtáblákat  36 katonanévvel és 4 ismeretlennel német és osztrák hadseregből. Tömegsírban 53 orosz katona is nyugszik békében. Elhunytak között vannak az 5. Magyar Huszárezred és a 17. Honvéd Gyalogezred katonái. Fő díszítő elem a déli kerítő falban levő, álló kereszttel ellátott feliratos fal, benne félkör alakú fülke gránittáblával, német nyelvű felirattal: „A halál földbe szántott minket, most arassatok”.

 

 

FLORYNKA, GM.GRYBÓW – CMENTARZ WOJENNY NR 126 (OKRĘG III GORLICE). Proj. Hans Mayr.  Położony jest po lewej stronie drogi z Grybowa do Krynicy-Zdroju, za skrętem do Śnietnicy.  Prawie kwadratowy teren w obniżeniu ogrodzony jest betonowymi słupkami, między którymi znajdują się żelazne, zdwojone poręcze. Wg źródeł archiwalnych pochowano tu w 2 mogiłach zbiorowych 87 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 2.Pułku Honvedu i z 30.Pułku Piechoty Honvedu) oraz 16 żołnierzy rosyjskich. Podawana czasem informacja o 9 grobach indywidualnych i 1 zbiorowym nie znajduje potwierdzenia wobec małych rozmiarów tego cmentarza (ok.11×11 m). W jego centrum stoi kamienna kolumna, zwieńczona figurą sokoła zrywającego się do lotu, z krzyżem łacińskim na trzonie oraz z napisami na tablicy umieszczonej na cokole. Inskrypcje są  w językach niemieckim i węgierskim (tylko tu  w tym Okręgu, w momencie powstania cmentarza użyto języka węgierskiego). W  1993 r. przeprowadzono remont.

FLORYNKA, GRYBÓW-I KÖZSÉG – 126 sz. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET III. – GORLICE) Tervezője Hans Mayr. Grybów és Krynica-Zdrój közötti út mentén, Śnietnica-i  elágazásnál található. A négyzet alakú, kis katlant betöltő, területet beton oszlopokba foglalt dupla vaskorlatok szegélyezik. Levéltári adatok szerint ide két közös sírban 87 osztrák-magyar (e.k. 2. és 30. Honvéd Gyalogezredből) és 16 orosz katonát temettek el. A helyenként felbukkanó adat a 9 egyéni és 1 tömegsírról nem támasztható alá a temető kis mérete miatt (kb. 11×11 m). Központjában kőoszlop áll, repülni készülő sólyommal (turullal?) a tetején, latin kereszttel és emléktáblával. Feliratok németül és magyarul (a III. Kerületben a temető megalkotásakor csak itt használták a magyar nyelvet).  1993-ban felújították a temetőt.

 

 

BINCZAROWA i WAWRZKA, GM.GRYBÓW – CMENTARZE WOJENNE NR 127 i 128 (OKRĘG III GORLICE).  Wg projektu Hansa Mayra, położone w pobliżu Florynki. BINCZAROWA – W kwaterze na cmentarzu parafialnym w masowym grobie pochowano 120 żołnierzy. Mogiła po przebudowie w 1965 r. nakryta jest betonową płytą, za którą ustawiono ściankę z napisem oraz z prześwitem, w którym umieszczona jest data „1914”. Obok  stoi drewniany krzyż z oryginalną tabliczką informującą o liczbie poległych w 1915 r. żołnierzy. WAWRZKA – Cmentarz (ok.13×7,5 m) na wzgórzu Prywały , w pobliżu żółtego szlaku z Ropy do Florynki. Spoczywa tu w 2 mogiłach zbiorowych 13 żołnierzy austro-węgierskich i 30 rosyjskich, poległych w 1914 r.  Zachowały się elementy oryginalne: krzyż centralny, ogrodzenie z niskich, betonowych słupków połączonych zdwojonymi rurami, bramka wygięta z rur, małe krzyże żeliwne „austriackie” i „rosyjskie”,  oryginalne słupki HV, wyznaczające granicę działki. Obiekt w dobrym stanie po remoncie w 1987 r.

BINCZAROWA ÉS WAWRZKA, GRYBÓW-I KÖZSÉG – 127 sz. ÉS 128 SZ. HÁBORÚS TEMETŐK (KERÜLET III. – GORLICE) Florynka közelében, Hans Mayr tervei szerint épültek. Binczarowa – községi temető területén levő tömegsírban 120 katonát temettekel. 1965-ben végrehajtott átépítés során betonlappal fedték le, mögé kis fal épült felirattal és ablakkal, amelyben 1914-es dátumot helyeztek el. Mellette fakereszt áll eredeti táblával, amely információt ad az 1915-ben elhunyt katonák számáról. Wawrzka – Prywały dombon, Ropa és Florynka közötti sárga jelzésű turistaút mentén, kb. 13×7,5 m-es temető. 2 közös sírban 1914-ben elesett 13 osztrák-magyar és 30 orosz katona. Megmaradt eredeti elemek: központi kereszt, kerítés – dupla vascsövekkel összekötött alacsony betonoszlopok, hajlított csőkapu, kis „osztrák” és „orosz” öntöttvas keresztek, a telekhatárt kijelző HV oszlopok. Az objektum az 1987-es felújítás után jó állapotban van.

 

 

GRYBÓW – CMENTARZE WOJENNE NR 129, 130 i 130A WG PROJ. HANSA MAYRA (OKRĘG III GORLICE). NR 129 – tarasowy na skarpie. Pojedyncze groby 19 żołnierzy austro-węgierskich i 5 rosyjskich. Tylko 3 z oryginalnych nagrobków (różnego rodzaju). W centrum krzyż z dwuteownika, z daszkiem. Wokół betonowe słupki ze zdwojonymi żelaznymi poręczami. NR 130 – kwatera z lat 1916-1917 w narożniku cmentarza parafialnego: 650 żołnierzy austro-węgierskich, 57 niemieckich i 27 rosyjskich. Na  grobach krzyże żeliwne i stele z żeliwnymi tablicami. Miejsce otoczone murem z kamienia i kamiennymi słupami, pomiędzy którymi znajdują się zdwojone metalowe poręcze. Przy bramie wejściowej masywne pylony i odcinki muru, zwieńczone kamiennymi kulami. W centrum betonowy krzyż na cokole z tablicą pamiątkową. Nr 130A – na cmentarzu żydowskim pochowano 7 żołnierzy wyznania mojżeszowego (przynależność armijna nie jest ustalona). Na betonowych macewach owalna tabliczka imienna u dołu i z wykuta u góry gwiazda Dawida.

GRYBÓW – 129 sz., 130 sz. ÉS 130A SZ. HÁBORÚS TEMETŐK (KERÜLET III. – GORLICE) HANS MAYR TERVEI SZERINT. 129 sz. – lejtőn fekvő teraszos. 19 osztrák-magyar és 5 orosz egyéni katonasír, csak 3 eredeti, különféle formájú. Középső részen vaskereszt H szelvényből, tetővel. Körbe beton tartóoszlopok dupla fogantyús kerítéssel. 130 sz. – 1916-1917-es telek községi temető sarkában: 650 osztrák-magyar, 57 német és 27 orosz katona. A sírokon öntöttvas keresztek valamint sírkövek  öntöttvas táblákkal. A helyet kőfal és kettős vaspántokkal összefogott kőoszlopok veszik körül. Bejárati kapunál tömör pilonok és kőgolyókkal díszitett falszakaszok. Központban talpas betonkereszt emléktáblával. 130A sz. – zsidó temetőben 7 katona sírja (hadsereghez való tartózást nem határozták meg). Beton sírköveken alul ovális névtábla, felül bevésett Dávid-csillag.

 

 

STRÓŻE WYŻNE, GM.GRYBÓW – CMENTARZ WOJENNY NR 131 (OKRĘG IV ŁUŻNA). 2 km od centrum wsi Stróże Wyżne. Zaprojektowany przez Jana Szczepkowskiego. Pochowano tu, w 35 grobach zbiorowych i 23 pojedynczych, 114 żołnierzy: 95 austro-węgierskich, 11 niemieckich i 8 rosyjskich, poległych w większości wiosną 1915 r. Groby ze stelami, na których umieszczono żeliwne krzyże z datą 1914, wykonane są wg projektu Gustawa Ludwiga. Główny pomnik wyróżnia się wśród innych pomników na cmentarzach tego okręgu: na otaczającym go wieńcu wyrzeźbiono herby Cesarstwa Niemiec, Austrii i Królestwa Węgier (być może jest to fundacja rodzin poległych żołnierzy sprzed zaprojektowania reszty wystroju przez Jana Szczepkowskiego). Ogrodzenie z betonowych słupków na podmurówce; przęsła pomiędzy słupkami oraz bramka wejściowa wykonane z kutego metalu. W 1993 r., po generalnym remoncie, odbyła się tu uroczystość upamiętniająca poległych żołnierzy. Obecny był ambasador Węgier, Ákos Engelmayer.

STRÓŻE WYŻNE, GRYBÓW-I KÖZSÉG – 131 sz. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET IV. – ŁUŻNA) Stróże Wyżne faluközpontjától 2 km-re, Jan Szczepkowski tervezte. 35 tömeg- és 23 egyéni sírban 114 katona: 95 osztrák-magyar, 11 német és 8 orosz, zömében 1915 tavaszán elhunytak. A kőtáblás sírokat, amelyeken öntottvas keresztek kaptak helyet, 1914-es dátummal, Gustav Ludwig tervezte. Központi emlékmű kitűnik a IV. kerület szobrai között: körbefogja egy domborműves koszorú Német Birodalom, Osztrák Monarchia és Magyar Királyság cimereivel (valószínűleg az elesettek családjai finanszírozták, még mielőtt Jan Szczepkowski-féle formaterv elkészült volna). Kerítése – betonoszlopos talapzaton kovácsoltvas  szegmensek és bejárati kapu. 1993-ban, főjavítás után, nagy ünnepséget tartottak, Engelmayer Ákos varsói magyar nagykövet részvételével.

 

BOBOWA – CMENTARZE WOJENNE NR 132 i 133 (OKRĘG IV ŁUŻNA). Projektant cmentarza NR 132 nie jest ustalony. Jest to bardzo zdewastowana narożna kwatera na cmentarzu żydowskim, gdzie pochowano 7 Węgrów wyznania mojżeszowego w 5 grobach pojedynczych i jednym podwójnym. Na zachowanych 6 macewach brak zdobień i napisów. Otacza je podwójny, niski murek betonowy. Tylko część macew jeszcze stoi , a sama kwatera jest bardzo zarośnięta i zaniedbana. NR 133 wg projektu Jana Szczepkowskiego. Pochowano tu 114 żołnierzy armii austro-węgierskiej, 22 Rosjan i 5 Niemców. Większość typowych krzyży z ramką na tabliczkę imienną wciąż stoi. Najbardziej oryginalnym elementem wystroju jest około 10 metrowy kuty krzyż żelazny – nie spotykany na żadnym innym cmentarzu tego Okręgu. O tym że i dzisiaj niektórzy  zachwycają się misternością jego wykonania i formą świadczy to,  że przy drodze Zborowice – Łużna  wystawiono podobny krzyż (nieco tylko niższy i pomalowany na biało).

BOBOWA – 132 SZ. ÉS 133 SZ. HÁBORÚS TEMETŐK (KERÜLET IV. – ŁUŻNA) A 132 sz. temető tervezője ismeretlen. Nagyon lepusztult sarki telekről van itt szó a zsidó temetőben, ahol 7 óhitű magyart temettek el 5 egyéni és egy dupla sírban. 6 megmaradt sírkövön hiányoznak a feliratok és díszítések. Alacsony betonfal veszi körbe a sírkertet. Csak pár matzeva áll még, az egészet benőtte a gaz és elhanyagolt képet mutat. A 133 sz. Jan Szczepkowski terve szerinti. 144 osztrák-magyar, 22 orosz és 5 német nyugszik itt. A legeredetibb díszítőelem egy kb. 10 m magas öntöttvas kereszt – a IV. kerületben hozzá hasonlót hiába keresnénk. Arról, hogy a mai napig megcsodálják a mesteri megmunkálását és alakját, tanuskodik az a tény, hogy kicsinyített (és fehérre festett) másolatát Zborowice – Łużna közötti út mentén állították fel.

 

 

SIEDLISKA – CMENTARZ WOJENNY NR 134 (OKRĘG IV ŁUŻNA). Kwatera na cmentarzu parafialnym. Pochowano tu w 4 grobach zbiorowych i 42 pojedynczych 52 żołnierzy węgierskich znanych z nazwiska i imienia, stopnia, przynależności do jednostki wojskowej i z daty śmierci. Cmentarz  ma plan prostokąta (32×12 m). Położony jest przy drodze Stróże-Bobowa, na którą wychodzi  charakterystyczna dla projektanta Jana Szczepkowskiego brama wejściowa zamknięta żelaznymi, dwuskrzydłowymi wrotami z motywem krzyża (podobna na cmentarzu nr 133). Drugie wejście od strony cmentarza parafialnego zamknięte jest żelazną furtką. Poza bramą i dobrze zachowanym wysokim, betonowym krzyżem centralnym stoją też żeliwne krzyże na cokołach z imiennymi tabliczkami. Kiedyś w centralnym miejscu znajdował się drewniany krzyż identyczny z innymi, które projektował Hans Mayr. Prawdopodobnie wkrótce po założeniu cmentarz został przebudowany, otrzymując pomnik w formie krzyża z betonu.

SIEDLISKA – 134 sz. HÁBORÚS TEMETŐ (KERÜLET IV. – ŁUŻNA). Községi temető részét alkotja. 4 közös- és 42 egyéni sírban ide 52 magyar katonát temettek. Ismerjük a nevüket, rangjukat, hadseregbeli hovatartozást meg az elhalálozás időpontját. A temető alakja szabályos (32x12m) négyzet. A Stróże – Bobowa útra nyílik Jan Szczepkowski-re jellemző bejárati kapu, kétszárnyú, keresztmotívumos vasajtóval. Hozzá hasonlót a 133 sz. temetőnél találunk. Második bejárat a temető felől vas kiskapuval zárt. A kapun és jól megőrzőtt magas, központi betonkereszten kívül állnak még kisebb öntöttvas keresztek, talapzatukon névvel éllátott. Valaha a központi részen fakereszt állt, Hans Mayr által tervezettekkel azonos. Valószínűsíthető, hogy nem sokkal a temető létesítése után a temetőt átépítették, akkor kerülhetett helyére a betonkereszt is.

 

 

SZCZAWNICA VV-XX Józef Szalay (1802-1876), polski wydawca pochodzenia węgierskiego, dziedzic dóbr szczawnickich, stworzył tu uzdrowisko na miarę najlepszych europejskich kurortów. Zainicjował budowę kaplicy, łazienek, restauracji oraz pensjonatów. Odkrywał i nazywał kolejne źródła – „Magdalenę”, „Jana”, „Szymona”, „Walerię”, „Helenę” i „Anielę”, rozpoczął spływy przełomem Dunajca. Przekonał też górali pienińskich do tworzenia warunków do przyjmowania przyjezdnych, malował godła rodów szczawnickich i umieszczał je na prywatnych pensjonatach.  Wydał pierwszy przewodnik po Szczawnicy (1857) oraz „Album Szczawnickie” z własnymi rysunkami. W czasie jego zarządu Szczawnica stała się popularnym letniskiem arystokracji i sfer artystycznych (w sezonie 1860 r. przybyło do kurortu ok. 1200 osób). Szczawniczanie poświęcili Szalayowi tablicę na kaplicy przy starym cmentarzu, a w Parku Górnym ustawili jego popiersie.

SZCZAWNICA Józef Szalay (1802=1876) magyar származású lengyel császári hivatalnok, szczawnicai javak örököse, europai rangú gyógyüdülő alkotója. Kápolnát, fürdőházat építtetett, éttermek, panziók létesítését kezdeményezte. Több ásványvízforrást fefedezett és elnevezett – „Magdalena”-t, „Jan”-t, „Szymon”-t, „Waleria”-t, „Helena”-t és „Aniela”-t. Elindította a tutajtúrákat dunajeci áttörésben. Rávette a pienini gurálokat, hogy megfelelő körülményeket teremtsenek az érkező vendégek fogadására, festette a szczawnicai családok címereit, amik a panziók falaira kerültek. 1857-ben kiadta az első helyi útikönyvet és „Szczawnicai albumot” saját rajzaival. Gazdálkodása idején Szczawnica az arisztokrata és művészi körökben népszerű nyaralóhellyé vált (1860-ban kb. 1200 vendég járt itt). A helyi polgárok emléktáblát helyeztek el róla a régi temető kápolnájában, a Felső Parkban mellszobrát állították fel.

 

 

NIEDZICA VV-XX Tutejszy zamek zbudowany w XIV w. przez węgierski ród  Berzeviczych lub Wilhelma Drugetha, był ważnym miejscem obronnym pogranicza polsko-węgierskiego. Leżał naprzeciw polskiego zamku w Czorsztynie, oddzielony granicą na Dunajcu. Po Berzeviczych właścicielem zamku był Emeryk Zapolya, który przebudował go ok. poł. XV w. W 1529 r. Niedzica stała się własnością Hieronima Łaskiego, ale wkrótce przeszła w ręce Horvathów, którzy przebudowali zamek w stylu renesansowym.  Następnie niedzickim zamkiem zarządzała rodzina Giovanelli, aż do 1776 r., kiedy znów wrócili Horvathowie. W XIX w. zamek należał do rodu Salamonów, którzy władali nim do 1943 r. W pobliżu zamku znajduje się mały cmentarz z kilkoma grobami węgierskich mieszkańców Niedzicy. Węgierskie media pisały o rozmowach Kaczyńskiego z Orbanem w „węgierskiej Niedzicy”, którą nazwano tak dlatego, że do 1918 roku była częścią Wielkich Węgier.

NIEDZICA (NEDEC) Várát XIV században magyar Berzeviczy család vagy Drugeth Vilmos emeltette, fontos védőpont volt a lengyel-magyar határon. Lengyel Czorsztyn várától Dunajec határfolyó választotta el. Berzeviczyék után Zápolya Imre lett a tulajdonosa, aki XV sz. közepén átépíttette. 1529-ben Lasky Jeromos, röviddel utána Horváth család kezébe került. Ők reneszansz stílusjegyeket kölcsönöztettek a várnak. Később Giovanelliék voltak az erőd urai egészen 1776-ig, amikor visszatértek a Horváthok. XIX században Salamon családba került, igy is maradt 1943-ig. A vár közelében található kis temető, néhány várlakó sírjával.  Magyar média tudósított Kaczyński és Orbán tárgyalásáról „magyar Nedecen”, amit azért neveztek el így, mert 1918-ig Nagy Magyarországhoz tartozott.

 

♥

 

Teksty i fotografie / Szövegek és fotók:   Jarosław Czaja,   Witold Kaliński,   Lucyna Latała-Zięba,   Maria Marcinowska,  Krzysztof Płowiec

Tłumaczenie / Fordítás: Mirosław Marcinowski

Korekta tekstu węgierskiego / Magyar szöveg lektorálása:  Aranka Małkiewicz

 

Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego